غواص گر اندیشه کند کام نهنگ، هرگز نکند دُرّ گرانمایه به چنگ

یکی از ویژگی های با ارزش در میان جوامع، موضوع ریسک پذیری و قبول احتمال خطر برای دست یابی به اهدافی متعالی است. بدیهی است هر چه اهدافی که به دنبال آن هستیم عالی تر باشند، احتمال خطر آن بیشتر، و سختی کار نیز مضاعف خود بود.

لذا واژه ریسک پذیری و خطرپذیری دو واژه ای است که در جوامع بشری در حال رشد، می بایست به یک ارزش تبدیل گردد. تجربه بشری نیز نشان داده است که کسانی که دارای این دو ویژگی بوده اند، در دست یابی به مرزهای جدید دانش و فناوری موفق تر عمل نموده اند.

البته در ریسک پذیری نیز مانند هر کار دیگری، می بایست رعایت اعتدال را نمود. افراط در این امر می تواند خساراتی بدون وجود توجیه عقلی به بار آورد.

لذا ریسک پذیری در اجرای پروژه ای نو که احتمال شکست در آن وجود دارد، ولی نتایج متصوّر از آن نیز با اهمیت است؛ کاری پسندیده و لازم است. اما ریسک کردن مثلاً در یک ورزشی که امروزه در کشورهای غربی زیاد رایج گردیده، و نتیجه خاصی هم ندارد، ضرورتی ندارد.

ریسک پذیری در اصلاح سیستم ها و نظامات نیز یکی از این مقولات است، که برای و افزایش بهره وری در سیستم ها، سازمان ها و نظامات؛ لازم است مدیرانی ریسک پذیر داشته باشیم؛ تا بتوانیم نسبت به اصلاح سیستم اقدام نماییم.

وضعیت ریسک پذیری و خطرپذیری گذشته کشور ما، از وضعیتی نه چندان مناسب برخوردار بوده، که این خود یکی از دلایل عقب ماندگی ما بوده است.

به قول یکی از بزرگان معزز، اگر قرار بود در آن زمان  ایرانی ها هواپیما را اختراع کنند، با اولین سانحه ای که در حین آزمایشات پیش می آمد، پروژه اختراع هواپیما تعطیل می شد، چرا که باید خطرپذیری و ریسک پذیری معقول در جامعه افزایش یابد.

مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در این باره اشارات زیبایی دارند، که به آنها اشاره می شود.

«يك روز عدّه‌اى غربزده چشمهاى خود را بستند و گفتند ما بايد همه چيز را از غرب بگيريم. آنها چه چيزى را از غرب گرفتند؟ يكى از خصوصيات خوبى كه اروپايي ها دارند، خطرپذيرى است. منشأ عمده موفقيتهاى آنها اين بوده است. آيا غرب زده‌هاى ما اين را گرفتند و به ايران آوردند؟ آيا ايراني ها ريسك‌پذير شدند؟ خصوصيت خوب ديگر آنها عبارت از پشتكار و از كار نگريختن است. آيا آن را به ايران آوردند؟»[1]

«….. اينها را از غرب آوردند. چيزى را كه براى اين ملت لازم بود، نياوردند. علم كه نيامد، تجربه كه نيامد، جِدّ و جهد و كوشش كه نيامد، خطرپذيرى كه نيامد»[2]

 اگر چه پس از انقلاب اسلامی حرکت های فرهنگی عمیقی در اصلاح این موضوع گردیده، و ملت ما در مقاطع مختلف توانسته است، با خطرپذیری معقول و به جا ایفاء نقش نماید. مانند دفاع مقدّس هشت ساله که می توان آن را یکی از شاخص ترین و بارزترین مصادیق ریسک پذیری معقول نامید، که علی رغم داشتن خطرات و آسیب های زیاد برای نظام و کشور، امری ضروری برای وصول به اهداف عالیه انقلاب اسلامی بود. علی رغم این موارد فاصله مدیران و دانشمندان و فرهیختگان ما با نقطه مطلوب در امر ریسک پذیری و خطرپذیری زیاد است.

از طرف دیگر موضوع رابطه بین ریسک پذیری و خلاقیت؛ و رابطه بین ریسک پذیری و نظام سازی است. همان طور که در مباحث خلاقیت بیان می شود، اهم مؤلفه‌های شخصيتی یک فرد خلّاق شامل موارد زیر است.

الف) اعتماد به نفس

ب‌) اراده مستقل

ج‌) پذيرش خطر

د‌) پذيرش تجربه

هـ) استقبال از ابهام

و‌) كلنجار رفتن

که درباره پذیرش خطر چنین می گویند که، برآيند اراده مستقل و اعتماد به نفس، پذيرش يا استقبال از خطر است. افراد خلّاق نسبت به خطرها و پيامدهای آن آگاهند، ولی با اين حال ميزان پذيرش خطر در افراد خلّاق از تفاوت‌های فردی تأثير می‌پذيرد. به عنوان يك قاعده می‌توان گفت افراد خلّاق و نوآور از يك ريسك خطر متوسط استقبال می‌كنند.

لذا به نظر می رسد در جامعه ما نیاز بیشتری به ترویج این ادبیات و فرهنگ وجود دارد. چرا که روحیه عافیت طلبی و احتیاط بیش از حد، مانع از بروز حرکت های خلّاقانه و رو به جلو گردیده است. از طرفی اینرسی تغییرات سیستمی در کشور ما زیاد شده و برای اصلاح نظامات و تکمیل نظام سازی نیاز به صرف هزینه زیادی داریم.