مهندس علی ماهرالنقش وب سایت مهندس علی ماهرالنقش
معنی لغوی قـــرارگاه
لفظ ترکیبی «قرار» (به معنای وعده و استقرار) و پسوند «گاه» (به معنای محل) در برداشت لغوی به دو معنای کلّی می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
اوّل: به معنای محل قرار و ملاقات
دوّم: به‌معنای محل استقرار
که در اوّلی موقّت بودن و در دوّمی ثبات و استمرار را در خود دارا می‌باشد.
استفاده اصطلاحی از این لفظ در موارد متنوعی صورت می‌پذیرد و بطور اخص در حوزه نظامی مرسوم و معمول است. چه به هنگام لشگر کشی و حمله نظامی، و چه به هنگامه دفاع در مقابل دشمن، سازمان ویژه‌ای برای مدیریّت جنگ پیش‌بینی می‌شود که متفاوت از مواقع عادّی و زمان آرامش و صلح است. در این سازماندهی، به علّت ورود به یک مخاطره عظیم، باید به‌صورت ویژه و با اختیارات خاص بتوان تمامی امکانات، الزامات، نیروی انسانی و قوای مجموعه مورد بحث را با سرعت تمام و بدون اتلاف وقت در مکان (یا مکان‌های) لازم مستقر و مورد بهره‌برداری قرار داد.
ویژگی های قـــرارگاه های نظامی
قرارگاه، با یک نوع سازماندهی ویژه، شرائط اقدام سریع را باید فراهم نماید. اگر به ساختار و سازمان قرارگاه توجّه شود، خود به خود چنین توانی را القاء نمی‌نماید. بلکه این جوهره و ذات موضوع مورد بحث است که تبدیل وضعیت عادی سازمانی (مدیریت و راهبری سازمانی) را به وضعیت قرارگاهی (فرماندهی کل) تبدیل می‌نماید.
در فرماندهی کل، همه ملزومات اقدام و عمل بصورت متمرکز در اختیار فرمانده (و به تبع آن ستاد مرکزی این فرمانده) ، قرار می‌گیرد تا هیچ‌گونه انحراف و تعارضی با خواسته‌های این مرکزیت (از لحاظ نظری و در الگوی مفهومی و عملیاتی) امکان‌پذیر نگردد.
به عبارتی تمام قوای لازم برای اقدامات فوری و اجرای اوامر در اختیار این مرکزیت قرار می‌گیرد. در این حالت، اولویت اول مربوط به رسالت همین قرارگاه است.
انواع قـــرارگاه
در حوزه نظامی برای برقراری و برپائی قرارگاه، قواعد و مقرّرات و ضوابط و روش‌ها و آئین‌نامه‌های خاص تدوین می‌گردد. ضمناً، بسته به طول، عرض و عمق مخاطره، انواع مختلف قرارگاه تعریف و تدوین گردیده است. معمولاً یک قرارگاه اصلی (قرارگاه مرکزی، قرارگاه استراتژیک) و چندین قرارگاه منطقه‌ای (قرارگاه فرعی، قرارگاه تاکتیکی) در توزیع جغرافیائی منطقه نبرد پیش بینی می‌گردد. قرارگاه‌ها معمولاً موقتی، و از ابتدا تا پایان عملیّات برپا می‌شوند. در طی دوران عملیات بنا بر نیاز بعضی از قرارگاه‌ها اضافه و یا برچیده می‌شوند. انعطاف‌پذیری در بود و نبود قرارگاه‌های فرعی و تاکتیکی بسیار زیاد است. تعیین طول زمان عمل و نیاز به قرارگاه، بستگی به طول عملیات، و یا انصراف از عملیات دارد. در هرحال آمادگی نیروهای نظامی در زمان صلح، ( واز تمرین‌های دائمی که مخصوصاً در دوره‌های آموزشی- تربیتی ومانورها به‌کار می‌رود) برای توان برپائی قرارگاه‌ها از الزامات توان نظامی کشورها محسوب می‌گردد.
قرارگاه های غیر نظامی تعریف شده در کشور
علاوه بر قرارگاه های تعریف شده در حوزه نظامی، در سال های اخیر اقدام به تشکیل قرارگاه در موضوعات غیر نظامی رواج یافته است، که بیانگر احساس نیاز و ضرورت در حاکمیت رفتارهای قرارگاهی است. در ادامه تعدادی از نمونه های این قرارگاه ها را ملاحظه می نمایید.
1- قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء با رویکرد سازندگی
2- قرارگاه فرهنگ استان اصفهان با رویکرد مدیریت فرهنگ
3- قرارگاه فرهنگ استان گیلان با رویکرد مدیریت فرهنگ
4- قرارگاه فرهنگی عمار با رویکرد فرهنگی
5- قرارگاه فرهنگی ولی امر با رویکرد فرهنگی
6- قرارگاه عدالت با رویکرد مدیریت یارانه ها
7- قرارگاه آب با رویکرد مدیریت آب
8- قرارگاه اقتصادی با رویکرد اقتصاد مقاومتی
9- قرارگاه جنگ نرم با رویکرد جنگ نرم
10- قرارگاه سایبری با رویکرد فضای مجازی
که بجز مورد اوّل بقیه این قرارگاه ها از سال 1388 شروع به شکل گیری نموده؛ و اوّلین شان قرارگاه فرهنگ استان اصفهان بوده است.
علل ایجاد قرارگاه ها
اگر بخواهیم دلایل شکل گیری و ایجاد قرارگاه ها را بررسی نماییم، می توان به موارد زیر اشاره نمود.
1- ضرورت انجام فعالیت های با اهمیت و حساس
2- احساس نیاز به ایجاد هماهنگی بین سازمان های مختلف در موضوعی واحد
3- احساس عدم کفایت سازمان ها و فرآیندهای کاری تعریف شده موجود برای پاسخگویی به نیازها
نکته مهم:
باید دقّت داشت که ایجاد قرارگاه های مختلف برای پوشش دادن به کمبود و نقایص موجود ساختاری و فرآیندی شکل گرفته و باید به آنها نگاهی موقتی داشت. البته نه بدین معنا که پس از مدتی تعطیل شوند، بلکه بدین معنا که باید با نگاه طراحی سیستمی و نظام سازی بلافاصله در درون سیستم اداری کشور جانمایی، طراحی، تکمیل و جایگزین گردند. یعنی نظام سازی روز به روز نو شونده، دانش پایه، نیازمحور و با سیالیت کافی.
نتیجه گیری
بنابراین می توان گفت که،
اولاً شکل گیری قرارگاه ها امری ضروری و مبارک بوده اند.
ثانیاً چرخه عمر آن ها تا زمان جانمایی، طراحی و جایگزین شدن در نظام اداری است.
ثالثاً یک مجموعه نظام ساز و طراح سیستم لازم است که دائماً نیازهای نمایان شده در سیستم ها را پایش نموده و متناسب با این نیازها اقدام به اصلاح، تکمیل و ایجاد سیستم ها و زیر سیستم های لازم بنمایند.
