1-1-5- داستان آدم و ابلیس
با توجه به مباحثی که در باب شناخت جایگاه انسان و ابلیس در نظام احسن بیان شد، اکنون مروری خلاصه بر داستان آدم و ابلیس می‌نماییم؛ تا شناختی اجمالی از سابقه موضوع ستیز ابلیس با آدم و بنی‌آدم را در ذهن ایجاد کنیم. این داستان در پنج فراز به طور خلاصه و به شرح ذیل بیان می‌شود.
1-1-5-1- فراز اول: داستان آدم و ابلیس قبل از خلقت حضرت آدم
ابلیس از ابتدا و قبل از خلقت حضرت آدم، کافر بوده است ولی کفر خود را از فرشتگان پنهان می‌داشته است.
1-1-5-2- فراز دوم: داستان آدم و ابلیس حین خلقت حضرت آدم
به ابلیس فرمان به سجده بر آدم داده می‌شود و او بر اساس تکبرش، نافرمانی حق می‌کند و سجده نمی‌کند و برای این کارش به قیاس و استدلال روی می‌آورد که من بر آدم شرافت ذاتی دارم؛ او از خاک است و من از آتش! سپس ابلیس به دلیل این سرکشی از بهشت اخراج می‌شود.
اما نکات این مقطع از داستان آدم و ابلیس این‌هاست:
- خداوند امر به سجده بر جمیع بنی‌آدم نمود نه فقط حضرت آدم
- ابلیس و ملائکه همگی مأمور به سجده شدند
- ابلیس ابتدا درخواست لغو فرمان سجده را نمود
- ابلیس با استدلال برترى خود بر آدم، نافرمانى کرد
- ریشه نافرمانی ابلیس، تکبر او بود
- علت تکبر ابلیس اسارت نفس و مستقل پنداری خودش بود
- امر خداوند به سجده، امرى تشریعی بود نه تکوینی
- تکبر و نافرمانی ابلیس، باعث هبوطش از بهشت شد
- ابلیس پس از امر به هبوط، از خداوند حکیم مهلت و قدرت خواست
- خداوند مهلت و قدرت به ابلیس داد، برای گمراه‌سازی بنی‌آدم
- ü ابلیس: از چهار سو (پیش رو، پشت سر، سمت راست و سمت چپ) بر انسان می‌تازم
1-1-5-3- فراز سوم: داستان آدم و ابلیس در زمان اسکان حضرت آدم و حوا در بهشت
پس از هبوط ابلیس، حضرت آدم و حوا در بهشت سکنی گزیدند و اولین عملیات فریب ابلیس در همان‌جا اجرا شد؛ و اتفاقاً این عملیات با موفقیت کامل به انجام رسید و ابتدا باعث عریان شده آدم و حوا و سپس هبوطشان از بهشت شد.
اما نکات این مقطع از داستان آدم و ابلیس این‌هاست:
- خداوند حضرت آدم و حوا را در بهشت برزخی مستقر نمود نه بهشت خلد
- خداوند بایدها و نبایدهای آن بهشت را به آدم و حوا اعلام کرد
- ابلیس به سراغ حضرت آدم و حوا آمد در حالی که او را می‌دیدند و می‌شناختند
- تاکتیک فریب حضرت آدم «سوگند دروغ» و «تطمیع» بود
- حضرت آدم و حوا از روی فراموشی نافرمانی نکردند
- نتیجه نافرمانی آدم و حوا؛ عریان شدن عورتشان و اخراجشان از بهشت شد
- پایکوبی ابلیس بر نافرمانی و هبوط آدم
1-1-5-4- فراز چهارم: داستان آدم و ابلیس بعد از هبوط حضرت آدم و حوا از بهشت
هبوط آدم و حوا از بهشت، داستان طولانی سکونت بشر در زمین را رقم زد و اینک ما در همین فراز از داستان آدم و ابلیس به سر می‌بریم؛ تا زمان قیامت که فراز پنجم فرا رسد.
اما نکات این مقطع از داستان آدم و ابلیس این‌هاست:
- هبوط آدم و حوا بر کوه صفا و مروه رخ داد
- دنیای پر شقاوت؛ گرسنگی، تشنگی، عریانی و گرمازدگی
- دنیای پر دشمنی؛ بین انسان‌ها و بین آن‌ها و ابلیس
- مکر دائمی ابلیس و ضرورت هشیاری دائمی انسان
1-1-5-5- فراز پنجم: داستان آدم و ابلیس در روز قیامت
اما نهایت کار بنی‌آدم و ابلیس در قیامت عجیب و تکان‌دهنده است. در قیامت آدمیان سه دسته خواهند بود؛ سابقون و پیشتازان در حق، حق مداران و ناسپاسان. دو دسته اول که سعادتمند هستند ولی داستان ابلیس با ناسپاسان (اصحاب شمال) تکان‌دهنده است.
- اولاً ابلیس با آنان احتجاجی شجاعانه و عالمانه! می‌کند و به آن‌ها یادآور می‌شود من فقط دعوتتان کردم و شما بودید که با اختیار اجابت نمودید؛ پس مرا سرزنش نکنید و خودتان را سرزنش کنید!
- ثانیاً جایگاه ابلیس و یاران و پیروانش در آتش خواهد بود و چه بد جایگاهی است.
