مهندس علی ماهرالنقش وب سایت مهندس علی ماهرالنقش
رسول اکرم که درود و صلوات خداوند بر او و خاندانشان باد می‌فرمایند: «حاسِبوا أنْفُسَكُم قَبلَ أنْ تُحاسَبوا ، و زِنوها قَبلَ أنْ تُوزَنوا ، و تَجَهَّزوا للعَرْضِ الأكْبَرِ»[1] پيش از آنکه مورد حسابرسى قرار گيريد، خود به حساب نفستان برسيد و پيش از آنکه سنجيده شويد، خود نفستان را در ترازوى سنجش بگذاريد و براى آن حسابرسى بزرگ آماده شويد.
آری محاسبه نفس و عمل برای هر فرد حقیقی و حقوقی لازم و بلکه واجب است تا همواره فاصله میان حقیقت و واقعیت خود را بداند و برای کم کردن این شکاف سعی و تلاش نماید! به همین دلیل است که یکی از شاخص‌های سازمان‌های پویا و کارآمد، بازبینی و آسیب‌شناسی مستمر درونی است؛ تا از این طریق بتوانند کارایی و اثربخشی سازمانی‌شان را به طور مستمر پایش و افزایش دهند و برای دستیابی به این منظور، نگاهی دقیق و منصفانه به عملکرد گذشته‌شان می‌نمایند و نتایج اقدامات، میزان دستیابی به اهداف، روش‌ها و شیوه‌های اقدامات و میزان تطابق نتایج با اهداف را بررسی می‌کنند. چه این سازمان یک اداره دولتی باشد یا یک خیریه و سازمان مردن نهاد و یا هر سازمان دیگری.
با این مقدمه لازم می‌شود تا ما با مفهوم آسیب‌شناسی و مفاهیم مرتبط با آن آشنایی بیشتری بیابیم که در ادامه کمی بحث می‌کنیم.
- مشکل (problem) : چیزی است که توان سازمان را در رسیدن به هدف به خطر می‌اندازد یا به بیان دیگر وضعیتی است که سازمان را از کسب یک یا چند هدفش باز دارد. (رضائیان, 1391)
- آسیب‌های سازمانی: مشکلاتی است با ساختار بسیار بد است که اگر به موقع درمان نشود سازمان را به ورطه نابودی می‌کشاند. در واقع آسیب‌های سازمانی به آن دسته از مسائل و مشکلات اساسی و پایه‌ای که پیوسته و فراگیر سازمان را در معرض بحران قرار داده و موجب باز ماندن سازمان از رشد متناسب و سالم می‌گردند؛ اطلاق می‌شود. (نیکو‌کار & علی‌دادی, 1387)
- رابطه آسیب و مشکل: آسیب با مفهوم مشکل و مسئله یکسان است. آسیب‌ها نوع خاصی از مسائل و مشکلات است که در ساختارها و کارکردهای سازمان اختلال ایجاد می‌کند. (نیکو‌کار & علی‌دادی, 1387)
بر اساس آنچه بیان شد اگر سازمانی بخواهد به آسیب‌شناسی خود بپردازید ابتدا باید تیمی را مسئول این کار کند و برای تعیین گروه آسیب‌شناسی باید ویژگی‌هایی همچون دانش کافی به موضوع سازمان و دانش آسیب‌شناسی، جدیت، نداشتن تعارف با مسئولان سازمان، شجاعت در بیان آسیب‌ها و راهکارها، امانت‌داری و صداقت را در نظر داشته باشد.
در گام بعدی برای آنکه آسیب‌شناسی[2] انجام‌شده دارای مقبولیت علمی باشد، باید دارای مدلی برای آسیب‌شناسی باشد. بدین منظور در اینجا تعدادی از مدل‌های رایج برای این کار را در ادامه بیان نموده‌ام.
جدول مقایسه‌ای مدل‌های آسیب‌شناسی سازمان
برای مشاهده این جدول در ابعادی بزرگ‌تر بر روی آن کلیک نمایید.
توضیح: منظور از ساختار عوامل ساختاری و الزامات ساختاری است و منظور از سیستم‌ها مکانیزم‌های مفید و الزامات سیستمی است.
نهایتاً اینکه باید توجه داشت که هر سازمانی متناسب با رسالت و مأموریت و نوع و دامنه فعالیت‌های خود می‌بایست تعدادی از این مؤلفه‌های آسیب‌شناسی را انتخاب و مبنای عمل قرار دهد.
در محاسبه نفس «فردی و جمعی» و «حقیقی و حقوقی» موفق باشید!
[1] بحار الأنوار : 70/73/26
[2] Diagnosis
