پیوند کوتاه: https://amaher.ir/?p=5425
برای انجام امور زندگی باید به زنجیره ارزش[1] آن توجه کنیم، (که تعریف آن در این مقاله آمده است – اینجا) و مشتمل بر 6 کلمه است: تفکر، تعقل، تلاش، توسل، توکل و تقدیر!
تفکر
تفکر یعنی به کار بردن فکر براى کشف مجهولات و پاسخ به سؤالات انسان و جامعه انسانی. ابزار تفکر همان فکر و اندیشه آدمی است و انسان با بکارگیری صحیح و به موقع و قاعده‌مند فکر، بسیاری از مجهولاتش را کشف می‌کند.
اما این تفکر همیشه بر صراط مستقیم راهنمایی نمی‌کند و خروجی‌اش بر دو نوع است؛ گاهی توصیه به حق می‌کند و گاهی توصیه به باطل! در اینجاست که نیاز به یاری‌رسانی عقل دارد تا میزانی برای تعیین درست و غلط تصمیمات فکر باشد.[2]
تعقل
عقل یا خرد، در لغت به معنى منع و نهى است و از این جهت به این نام خوانده شده است که شبیه زانوبند شتر عمل می‌کند که به آن عقال می‌گویند! زیرا تعقل که همان بکارگیری عقل است، صاحب خود را از عدول از راه درست باز می‌دارد همان‌طور که عقال مانع از رفتار نامناسب شتر می‌شود![3]
پس تعقل انسان نیز آدمی را هم در بخش اندیشه و نظر و هم در بخش عمل کنترل می‌کند تا به خطا نرود. در بخش اندیشه از طغیان قوه وهم و خیال جلوگیری می‌کند و در بخش عمل از طغیان قوای شهوت و غضب![4]
پس تعقل یعنی باز داشتن اختیاری نفس در موقع تفکر و تدبر از عدول از راه صحیح فطری و دینی و در هنگام تعارض و تزاحم مصالح و مفاسد و حسن و قبح امور و افعال. برای همین است که عقل را میزان سنجش جهل دانسته‌اند.
خلاصه آنکه ترکیب تفکر و تعقل است که مقدمه فلاح انسان را فراهم می‌آورد؛ تفکر برای حل مسئله و یافتن راه حل بکار گرفته می‌شود و تعقل برای تأیید راه‌حل‌های پیشنهادی توسط فکر و مطابقت آن‌ها با دین بکار می‌رود.
تلاش
پس از تفکر و تعقل نوبت به عمل و تلاش می‌رسد و مشخص است هیچ کاری بدون تلاش، عزم، همت و جدیت محقق نمی‌شود. لذا فرمود: «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى»[5] و اینکه برای انسان بهره‌ای جز سعی و کوشش او نیست.
توسل
تلاشِ تنها و بدون توجه به اسباب و علل هستی کم فایده است. درخواست از خداوند مهربان و حکیم و از طریق توسل به اولیاء حق که واسطه فیض الهی هستند؛ یکی دیگر از اجزاء این زنجیره ارزش است.
باید برای برکت دهی به کارها و کسب توفیق به آن‌ها متوسل شد. همان محمد (ص) و علی (ع) و فاطمه (س) و حسن (ع) و حسین (ع) و نه نور مقدس از فرزندان حسین (ع)
لذا فرمود: «یا أیُّها الّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّه وَابْتَغُوا الیهِ الوَسِیلَة»[6] ای مؤمنان از مخالفت فرمان خدا بپرهیزید و برای تقرب به او وسیله‌ای بجویید.
توکل
پس از تفکر و تعقل و توسل و ضمن تلاش مستمری که انجام می‌دهیم دیگر باید بر خداوند حکیم و ارحم الراحمین توکل نمود؛ و منتظر نتایج آن شد. نتیجه هر چه باشد انسان مؤمن مأجور است؛ چون تفکر و تعقلش را نموده است و سپس تلاش کافی نموده و در این راه همواره متوسل به اولیاء خدا بوده است و اینک وقت توکل است.
لذا فرمود: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ»[7] مؤمنان واقعی کسانی هستند که به هنگام یاد خدا قلبشان میترسد و به هنگام تلاوت آیات خدا، ایمانشان زیادتر می‌شود و اینان بر پروردگارشان توکل میکنند
پس «فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ»[8] و چون قصد کاری کنی بر خدای توکل کن، که خدا توکل کنندگان را دوست دارد.
تقدیر
وقتی انسان عاقل همه گام های 5 گانه قبلی را برداشت، از اینجا به بعد «تقدیر» آدمی است که توفیق یا عدم توفیق برای تحقق آن موضوع را رقم خواهد زد؛ و در این مسیر مجموعه علل و عوامل محیطی و فردی و … است که رخ خواهند نمود!
به هر حال از اینجا به بعد بر عهده انسان نیست! زیرا او همه تلاش های منطقی و توسل و توکل را نموده است و تقدیر الهی بر اساس حکمت و مصلحت مهربان ترین مهربان ها و حکیم ترین حکما، تقدیر او را رقم خواهد زد.
لذا در مراقب باشیم تا همواره از زنجیره تفکر، تعقل، تلاش، توسل، توکل و تقدیر غافل نشویم.
[1] Chain Value
[2] ر.ک. سخنرانی آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، دهه اول ماه محرم؛ تفاوت تفکر و تعقل
[3] ر.ک. فرهنگ فلسفی، ج 1، ص 472 – 475
[4] ر.ک. سخنرانی آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، دهه اول ماه محرم؛ تفاوت تفکر و تعقل
[5] النجم: ۳۹
[6] مائده:35
[7] انفال:2
[8] آل عمران:159
