ضرورت مدیریت جامع فرهنگ کشور از نگاه رهبری

مجموعه فرمایشات مقام معظّم رهبری (مد ظلّه العالی) در باب ضرورت مدیریت جامع فرهنگ کشور

(به روز شده در تاریخ 1391/08/12)

……………………………….

مقام معظم رهبری بر اساس وظیفه قانونی و شرعی خود طی سالیان گذشته به طور دقیق و عینی نیازهای مدیریتی حوزه فرهنگ را بیان نموده و از مسئولان مرتبط ساماندهی و نظام سازی در این حوزه را خواستار شده اند. در این مجموعه، به طور بسیار فشرده تعدادی از این موارد بیان گردیده است. بدیهی است برای پاسخگویی به این مطالبات می بایست تدابیر مدیریتی لازم اندیشیده شود.

اعلام جنگ فرهنگی

بر اساس اصل 110 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در باب وظایف رهبری، یکی از وظائف رهبری را اعلام جنگ و صلح ذکر می نماید. حال توجّه شود که سالهاست ایشان اعلام جنگ فرهنگی نموده اند، و مسئولین ومردم را به دفاع فرهنگی فراخوانده اند.

«جنگ نرم؛ راست است، این یك واقعیت است؛ یعنى الان جنگ است. البته این حرف را من امروز نمیزنم، من از بعد از جنگ – از سال 67 – همیشه این را گفته‏ام؛ بارها و بارها. علت این است كه من صحنه را می‏بینم؛ چه بكنم اگر كسى نمی ‏بیند؟! چه كار كند انسان؟! من دارم می‏بینم صحنه را، می‏بینم تجهیز را، می‏بینم صف‏آرایی‏ها را، می‏بینم دهانهاى با حقد و غضب گشوده شده و دندانهاى با غیظ به هم فشرده شده علیه انقلاب و علیه امام و علیه همه‏ ى این آرمانها و علیه همه‏ى آن كسانى كه به این حركت دل بسته‏اند را؛ اینها را انسان دارد می‏بیند، خب چه كار كند؟ این تمام نشده. چون تمام نشده، همه وظیفه داریم.»  [1]

پس اگر با نگاه ولایی به موضوع دفاع فرهنگی بنگریم، ولی فقیه حکم نموده اند و واجب الاطاعه است. اگر با نگاه قانونی بنگریم، بر اساس قانون لازم الاجراست. و اگر با نگاه عقلی بنگریم، حکم عقل است.

در ادامه مطلب، محورهای اصلی فرمایشات ایشان در رابطه با ضرورت و لزوم ایجاد قرارگاه فرهنگ، دفاع فرهنگی، مدیریت جامع فرهنگ ذکر شده است. در ضمن متن کامل این مطالب در سند نظام مدیریت جامع فرهنگ استان (نسخه مدیریتی) آمده است.

مدیریت فرهنگی

«مدیریت فرهنگی، یعنی این كه دستگاه عاقله‌ی كشور ـ دستگاه مدیر و مدبره‌ی كشور ـ برای فرهنگ كشور،‌ قراری بگذارد، ضابطه‌یی وضع بكند و خط كشی و قاعده و قانون گذاری بكند. مركز مدیریت فرهنگی هم شورای عالی انقلاب فرهنگی یعنی عالی‌ترین مركزش این‌جا است». [2]

اتاق فرمان فرهنگی كشور

«در مدیریت راهبردی فرهنگی، ما به غیر از این مجموعه، هیچ مركزی را دركشور نداریم. بخشهای مختلف، چه دولت، چه مجلس، چه حتی مجمع تشخیص مصلحت ـ همان طور كه اشاره كردند ـ وظایف دارند؛ اما هیچكدام وظیفه‏ای را كه این شورا بر عهده دارد و الان در قالب شرح وظایف و مواد و بندهای گوناگون تدوین شده است، بر عهده ندارند؛ بنابراین مركز بی بدیلی است. این جا را در واقع باید اتاق فرمان فرهنگی كشور یا ستاد عالی فرهنگی و علمی دستگاه‏های كشور ـ اعم از دستگاه‏های فرهنگی و سایر دستگاه‏ها ـ و مركز مهندسی فرهنگی كشور به حساب آورد.» [3]

«مركزی برای رسیدگی لازم دارد و این مركز هم هیچ جا جز این جا نیست.» [4]

«من می خواهم این شورا بشود موج آفرین فرهنگی؛ موج ایجاد كنید.» [5]

ویژگی مدیران فرهنگی

بعضی از آنها (مدیران) گفتاری دارند كه حكایت می‌كند از این كه مطلقاً به نظام و انقلاب اعتقاد ندارند! ….؛ امّا حق ندارد مدیر بخش فرهنگ دولتی شما باشد و شما حق ندارید او را به عنوان مدیر به كار بگمارید. [6]

ضرورت انسجام بخشی به فرهنگ کشور

فرهنگ كشور كلاً به یك نظم و جهت‏ گیری و جهت یابی و انسجام بخش های گوناگون دولتی و غیردولتی در باب فرهنگ احتیاج دارد. [7]

ستاد مركزى فرهنگ كشور

شوراى عالى انقلاب فرهنگى در حقیقت ستاد مركزى فرهنگ كشور است. این‏جا برنامه‏ ریزی و طراحى و آینده‏نگرى و كلان‏ نگرى و اشراف بر مسائل فرهنگى – كه كار آن هم زیاد شده – لازم است. [8]

باید مراقبت كرد ومواظب بود. این یک متولی و یک مركز می خواهد تا از یک طرف مهندسی كند؛ یعنی با یک فكر کلان، با یك نگاه برتر و بالاتر از همه ی جریانهای فرهنگی در داخل كشور، ببیند حقیقت فرهنگی و عنصر فرهنگی چگونه و با چه كیفیتی باید باشد؛ به كدام سمت باید برود و كجاهایش ایراد دارد؛ و از سوی دیگر مراقبت كند كه این كارها انجام بگیرد. این مركز را ما تعریف کردیم: شورای عالی انقلاب فرهنگی . [9]

قرارگاه مقدّم فرماندهی

شما دراین جا آن قرارگاه مقدم فرماندهی هستید. عقبه فكری شما در مراكز دانشگاهی و حوزه‌ای و دبیرخانه خودتان كه باید محور همه این مراكز باشد، آنجاهاست؛ خط مقدّمتان هم عبارت است از دولت، مجلس و حتی مجمع تشخیص مصلحت ـ كه توضیح خواهم داد مجمع تشخیص هم یكی از مراكزی است كه خط مقدم شماست و می‌تواند سیاستگذاری كند ـ و دستگاه قضایی و دیگر دستگاه هایی كه در كشور هستند؛ اینها بازوان اجرایی شما هستند. [10]

احتجاج

كارى كه من در این زمینه مى‏توانم بكنم، همین كارى است كه تا حالا كرده‏ام؛ یعنى تشكیل این شورا و وارد كردن افرادِ با فكر و با انگیزه براى تصمیم‏گیرى درباره فرهنگ كشور؛ و كمك قانونى و حیثیتى و هرچه كه لازم است نسبت به این شورا؛ این كارى است كه به عهده‏ى من است؛ اما از این‏جا به بعدش به عهده‏ى شما. من به آن دوست گفتم كه بنده با شما پیش خداى متعال احتجاج خواهم كرد و به پروردگار خواهم گفت من بهترین كسانى را كه مناسب این كار مى‏شناختم، در این شورا جمع كردم؛ شما به خداى متعال باید جواب بدهید؛ هرچه كه فكر مى‏كنید باید پیش خداى متعال گفت، آن را بیان كنید و به فكرش باشید. [11]

قرارگاه اصلی فرهنگ

بنابراین، در وضع جدید، به نظر من پویایى، نشاط، انگیزه و نوآورى اعضاى این مجموعه بایستى مضاعف بشود؛ نمی ‏شود قبول كرد كه ما یك مجموعه ‏ى فرهنگى داریم كه آن را به عنوان قرارگاه اصلى مسائل فرهنگى و كارزار فرهنگى قرار داده ‏ایم – یک‏ چنین كارزارى در همه‏ ى ادوار و در همه ‏ى كشورها اجتناب‏ ناپذیر است – در عین‏حال، در این قرارگاهِ اصلى، بی ‏نشاطى یا ركود یا عدم پیشرفت ملاحظه و مشاهده بشود؛ این را من اصلاً تصور نمی ‏توانم بكنم. [12]

ما سال گذشته این‏جا عرض كردیم «مهندسى فرهنگى كشور» به عهده ‏ى شماست؛ گفتیم این‏جا «قرارگاه اصلى» است، عقبه‏ ى شما هم دبیرخانه و ملحقات دبیرخانه است و شوراهاى اقمارى و شوراى معین و كمیته‏ هاى كارشناسى و جمع‏ هاى دیگرى كه هستند؛ خطوط مقدّم اجرایى شما هم وزارت آموزش و پرورش، وزارت آموزش‏ عالى، وزارت ارشاد و دستگاه هاى مختلف هستند. [13]

شوراى عالى انقلاب فرهنگى باید یك شوراى زنده، فعال، حساس، پرتحرك و پرتلاش باشد و دایم مسائل فرهنگى كشور را رصد كند. [14]

آقای رئیس جمهور به درستی اشاره كردند كه مركزی برای هماهنگ كردن فعالیتها لازم است. مراد ایشان یعنی سمت و سوی واحدی به فعالیت ها دادن، زیرا فعالیت ها ممكن است از یک جنس نباشند تا بگوییم هماهنگ بشوند.  [15]

بنابراین یك جایی لازم است كه ما به فعالیتهای فرهنگی متنوع و گوناگون و بسیار پراكنده و متنوع و گسترده، یک سمت و سو و یک جهت واحد بدهیم. این، مرکزش همین جاست. آن مرکزی که شما دنبالش می گردید همین جاست. ما جای دیگری نداریم، نمی‌توانیم هم جای دیگری درست كنیم. همین جا را به شكل كامل فعال کنید.  [16]

نبرد فرهنگی را با مقابله به مثل می شود پاسخ داد. کار فرهنگی و هجوم فرهنگی را با تفنگ نمی شود جواب داد. اینجا تفنگ، قلم است. [17]

خواهش نیست، مطالبه است

سخنانى كه ما به شما عرض كردیم، موعظه نیست و این‏طور نیست كه یك منبر رفتیم و حالا یك تذكراتى دادیم؛ نه، اینها اجرائیاتى است كه لازم‏الاطاعه و لازم‏الاجراست.  [18]

بهرحال ما به شما مطالبی عرض كردیم و آن را تعارف و نصیحت و خواهش تلقی نمی‌كنیم. اینها مطالبه است. [19]

سیاستگذاریِ تنها، نه

و در همان جهتی كه مورد نظر هست تصمیم‌گیری كنید. پس طراحی‌های كلان كه ناظر به اجراست، صرفاً سیاستگذاری نیست.  [20]

آنچه كه در این جا تحقق پیدا می‌كند، فراتر از مسئله كلیات است و نگاه به واقعیتها و نگاه به اجرا و دستگاه ها دارد. خودش مجری نیست، اما فرمان عمومی و كلان اجرای فرهنگی كشور ما در دست این شورا است؛ جایگاه شورا، این است. سیاست‌های  كلی یك چارچوب كلی‌اند که در این چارچوب، تصمیم‌گیریهای كلان باید انجام بگیرد ما برای این تصمیم‌گیریهای كلان هیچ جای دیگر جز اینجا نداریم.  [21]

پیوست فرهنگی

حتماً طرحهای اقتصادی، طرحهای پولی و مالی طرحهای عمرانی، یك پیوست فرهنگی داشته باشد كه آن پیوست فرهنگی، مصوّبه آن شورا است و همه ملزم باشند كه به آن پیوست فرهنگی توجّه بكنند و آن را لازم‌الاجرا بشمارند.  [22]

فرماندهان و افسران در قرارگاه و یگان های جنگ فرهنگی

در این جنگ نرم، شما جوانهاى دانشجو، افسران جوان این جبهه‏اید. نگفتیم هم فرماندهانِ طراح قرارگاه‏ها و یگانهاى بزرگ، چون آنها طراحى‏هاى كلان را میكنند. جوان دانشجوى ما، افسر جوان است، شما كه استاد او هستید، رتبه‏ى بالاترِ افسر جوانید؛ شما فرمانده‏اى هستید كه باید مسائل كلان را ببینید؛ دشمن را درست شناسائى بكنید؛ هدفهاى دشمن را كشف بكنید؛ احیاناً به قرارگاه‏هاى دشمن، آنچنانى كه خود او نداند، سر بكشید و بر اساس او، طراحى كلان بكنید و در این طراحى كلان، حركت كنید. در رتبه‏هاى مختلف، فرماندهانِ بالا این نقشها را ایفا میكنند.  [23]

تفکیک حوزه مدیریت فرهنگی و مدیریت سیاسی

نمی شود با شیوه‏هاى سیاسى – شیوه‏هاى سیاستگران و سیاستمداران- در عالم فرهنگ حركت كرد، این خلاف شأن فرهنگ است.  [24]

تقسیم کار بین دولت و حوزه های علمیه

یكى هم مسئله‌ى دین و بینات اسلامى و انقلاب اسلامى است. از توحید و نبوت و امامت و ولایت و از اینها بگیرید تا احكام و حجاب و حدود شرعیه و بقیه‌ى چیزها؛ دائم دارد شبهه‌پراكنى میشود. باید حواسمان باشد كه اینها روش دشمن است. باید در مقابل اینها تدبیر داشت، باید كار كرد.

باید این را مواظب باشیم. باید مواظبت كنیم. مسئولیت به عهده‌ى كیست؟ آیا به عهده‌ى دولت است؟ به تنهائى، نه، وظیفه‌ى دولت زمینه‌سازى است؛ وظیفه‌ى عملیاتى و میدانى به عهده روحانیت است، به عهده‌ى زبدگان است، به عهده‌ى نخبگان حوزه و دانشگاه است. این وظیفه‌ى میدانى است. من امروز نگاه می كنم جاى این مجموعه‌ى مكرم دینى و علمى را در خیلى جاها خالى مى‌بینم.

ما اگر چنانچه به دستگاه هاى تبلیغاتى‌مان اعتراض میكنیم، مى‌بینیم اینها گاهى اوقات به خاطر اعتراض و تشرى كه ما می زنیم، یك حركتى دینى هم انجام میدهند، بد از آب در مى‌آید؛ یك كارى هم انجام میدهند، محتواش خراب در مى‌آید، این به خاطر این است كه اشراف علمى كه فقط مختص روحانیت است در این مورد، وجود ندارد.

حوزه‌هاى علمیه نقش‌شان در صدا و سیما فقط این نیست كه یك واعظ خوش‌زبانى بیاید آنجا، مردم را نصیحت كند؛ نه، حوزه‌ى علمیه باید كمیته‌ها تشكیل بدهند، مجموعه‌ها تشكیل بدهند، اتاق فكرهاى دینى تشكیل بدهند، راجع به مسائل گوناگون بنویسند، بحث كنند، تحلیل كنند، تحقیق كنند و محصولات اینها را بدهند بیرون. فضا وقتى كه درست شد، طبعاً اثر میگذارد. روى بازى هنرمند هم اثر میگذارد.

پس كار ماست، كار روحانیت است كه در این زمینه این كمبودها را برطرف كند. [25]

چرا یک اصطلاح نظامی

در آن زمان برای برخی سؤال و یا ابهام بوجود آمده بود که چرا یک اصطلاح نظامی برای مسائل فرهنگی استفاده می شود در حالیکه اگر به شرایط کنونی فرهنگی دنیا دقت شود مشاهده می شود که یک تهاجم عظیم و پیچیده در عرصه فرهنگ در جریان است. [26]

وظیفه قرارگاه اصلی فرهنگ

شورایعالی انقلاب فرهنگی همچون یک قرارگاه اصلی، وظیفه سیاستگذاری راهبردی و هدایت دستگاهها و مراکز تأثیرگذار فرهنگی و بخشهای اجرایی را برعهده دارد.

راه مقابله با تهاجم فرهنگی جبهه استکبار، گسترش و تعمیق رسالتهای فرهنگی انقلاب اسلامی در عرصه های اخلاقی، رفتارهای فردی و اجتماعی، عقاید و باورهای دینی و مسائل سیاسی است. [27]

آمار ستون فقرات برنامه ریزی فرهنگی

آمار براى برنامه‌ريزى‌هاى كشور، يك امر حياتى است؛ يعنى اگر آمار نباشد، برنامه‌ريزى امكان‌پذير نيست؛ اگر صورت برنامه‌ريزى هم باشد، محتواى برنامه‌ريزى يك چيز غير منطبق با واقعيت و غلط از آب در خواهد آمد. بنابراين آمار ستون فقرات برنامه‌ريزى است. فرقى هم نميكند كه برنامه‌ريزى‌هاى اقتصادى باشد، فرهنگى باشد، اجتماعى باشد، سياسى باشد؛ حتّى ديپلماسى باشد. همه‌ى انواع برنامه‌ريزى، متوقف به آمار است.[28]

وظیفه قرارگاه فرهنگ، ایجاد تحوّل و تکامل و تکمیل نظام سازی فرهنگ

“نظام سازی بر اساس فقه اسلامی” تا قبل از امام راحل عظیم الشأن سابقه نداشته است و آن بزرگوار، اول کسی است که در مقام نظر و عمل، یک نظام سیاسی را بر مبنای مردم سالاری دینی و ولایت فقیه، مطرح و ایجاد کرد.

اصلاح و تکمیل مسیر حرکت، جزو متمم نظام سازی است و باید با رصد و بررسی مداوم، اشتباهات را تصحیح، نواقص را رفع و نظام سازی را تکمیل کرد.

ولایت مطلقه فقیه یعنی انعطاف پذیری دستگاه ولایت. و معنای این مسئله این است که مجموعه دستگاههای تصمیم ساز و تصمیم گیر که رهبری در رأس آنها قرار دارد بطور دائم با انتخاب آنچه درست تر و کامل تر است، خود را بطور مدام متحول کنند و با تکمیل نظام سازی، کشور را به پیش ببرند.[29]

سبک زندگی، ضرورت مبنایی پیشرفت و تمدن اسلامی

مسئله‌ى پيشرفت. موضوع بسيار مهمى است …. يكى از ابعاد پيشرفت با مفهوم اسلامى عبارت است از سبك زندگى كردن، رفتار اجتماعى، شيوه‌ى زيستن – اينها عبارةٌ اخراى يكديگر است – اين يك بُعد مهم است؛ …. ما اگر از منظر معنويت نگاه كنيم – كه هدف انسان، رستگارى و فلاح و نجاح است – بايد به سبك زندگى اهميت دهيم؛ اگر به معنويت و رستگارى معنوى اعتقادى هم نداشته باشيم، براى زندگى راحت، زندگى برخوردار از امنيت روانى و اخلاقى، باز پرداختن به سبك زندگى مهم است. بنابراين مسئله، مسئله‌ى اساسى و مهمى است. … هدف ملت ايران و هدف انقلاب اسلامى، ايجاد يك تمدن نوين اسلامى است؛ … اين تمدن نوين دو بخش دارد: يك بخش، بخش ابزارى است؛ يك بخش ديگر، بخش متنى و اصلى و اساسى است. به هر دو بخش بايد رسيد. … بخش ابزارى عبارت است از همين ارزشهائى كه ما امروز به عنوان پيشرفت كشور مطرح ميكنيم: علم، اختراع، صنعت، سياست، اقتصاد، اقتدار سياسى و نظامى، اعتبار بين‌المللى، تبليغ و ابزارهاى تبليغ؛ اينها همه بخش ابزارى تمدن است؛ وسيله است. … اما بخش حقيقى، آن چيزهائى است كه متن زندگى ما را تشكيل ميدهد؛ كه همان سبك زندگى است كه عرض كرديم. اين، بخش حقيقى و اصلى تمدن است؛ … اگر ما در اين بخشى كه متن زندگى است، پيشرفت نكنيم، همه‌ى پيشرفتهائى كه در بخش اول كرديم، نميتواند ما را رستگار كند؛ …. اصل قضيه اين است كه ما بتوانيم متن زندگى را، اين بخش اصلى تمدن را اصلاح كنيم. البته در انقلاب، در اين بخش، پيشرفت ما چشمگير نيست؛ در اين زمينه، ما مثل بخش اول حركت نكرديم، پيشرفت نكرديم. خب، بايد آسيب‌شناسى كنيم؛ چرا ما در اين بخش پيشرفت نكرديم؟ …. نخبگان موظفند، حوزه موظف است، دانشگاه موظف است، رسانه‌ها موظفند، تريبون‌دارها موظفند؛ مديران بسيارى از دستگاه‌ها، بخصوص دستگاه‌هائى كه با فرهنگ و تربيت و تعليم سروكار دارند، موظفند؛ كسانى كه براى دانشگاه‌ها يا براى مدارس برنامه‌ريزى آموزشى ميكنند، در اين زمينه موظفند؛ كسانى كه سرفصلهاى آموزشى را براى كتابهاى درسى تعيين ميكنند، موظفند. اينها همه يك وظيفه‌اى است بر دوش همه. بايد ما همگى به خودمان نهيب بزنيم. در اين زمينه بايد كار كنيم، حركت كنيم. [30]

---