هنر، صنایع و محصولات فرهنگی

روزنامه اصفهان زیبا – 27 مرداد  ۱۳۹۴

…

در ادامه سلسله مقالات مدیریت جامع فرهنگ پس از بیان ضرورت موضوع، چند سوال کلیدی درباره فرهنگ مطرح کردیم و سپس به تعریف مدیریت و ابعاد آن و نیز فرهنگ، سطوح و ویژگی های آن پرداختیم؛ و اشاره ای اجمالی به زنجیره خلاق فرهنگ کردیم. اینک در مقاله ششم و در ادامه بحث فرهنگ، به موضوع هنر، صنایع و محصولات فرهنگی می پردازیم.

 

 

با برداشتی سیستمی از تعاریف موجود سیستمی و فرهنگی، مفهومی تحت عنوان «چرخه تولید محصولات فرهنگی»[1] قابل طرح است. بدین معنا که برای تولید محصولات فرهنگی می‌بایست فرآیندی طی نمود؛ به شرح زیر:

 

1. هنر
2. صنایع فرهنگی
3. محصولات فرهنگی

 

اولین گام در چرخه تولید محصولات فرهنگی، هنر است. هنر در حقیقت نقطه شروع خلاقیت­های فرهنگی است که از احساس نیاز درونی یا بیرونی شروع می‌شود و با آفرینش هنری در قالب انواع هنر به بروز و ظهور می‌رسد.

 

سپس بر اساس هنر خلق شده و با بهره‌گیری از صنایع فرهنگی مختلف موجود، مانند صنایع انتشاراتی، صنایع چندرسانه‌ای، صنایع فردگرا[2]، صنایع هنری، صنایع مکتوب؛ هنر را تبدیل به محصولات فرهنگی می‌کنند.

 

به عبارتی هنر ورودی و محصولات فرهنگی خروجی این چرخه هستند. چنانچه در شکل زیر ملاحظه می‌نمایید.

 

 

تعریف هنر و مصادیق آن

تعاریف بسیار متنوع و متکثری از هنر بیان‌شده که به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌شود. (مطهری الهامی & اعوانی, 1379)

1. هنر، انعکاس تخیل و تصور هنرمند است.
2. هنر، آفرینش زیبایی است به نیروی دانایی.
3. هنر دعوتی است به‌سوی سعادت. (شیلر)
4. هنر، تشبیهی از جهان است که ما از آن لذت می‌بریم.
5. هنر، بیان آرمانی است که هنرمند توانسته در قلمرو آن، به اشیاء صورت تجسمی بخشد.
6. هنر، کوششی است برای ایجاد زیبایی و عالم ایده‌آل.
7. هنر، نوعی شهود خداست در ظهور جمال.

باید اشاره نمود که در ایجاد هنر عوامل مختلفی مؤثرند، ازجمله تخیل، ذوق، خلاقیت و زیبایی.

 

هنر در مدرسه عشق نشان‌دهنده نقاط کور و مبهم و معضلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و نظامی است.

امام خمینی (ره)[3]

تعریف صنایع فرهنگی و مصادیق آن

یکی از پدیده‌هایی که تحت تأثیر عصر صنعت، موردتوجه اندیشمندان قرار گرفت، فرهنگ بود؛ و یکی از موضوعات مهمی که توسط اندیشمندان مکتب فرانکفورت و در انتقاد به صنعتی شدن مطرح شد، بحث «صنایع فرهنگی» بود. بر این اساس تعاریف زیادی برای صنایع فرهنگی وجود دارد، كه از زوایای مختلفی تعریف‌شده‌اند. ازجمله:

 

الف) صنعت فرهنگی به مجموعه‌ای از صنایع اطلاق می‌شود كه محصولات آن‌ها درون‌مایه فرهنگی و معنوی دارند و برای غنی‌سازی حیات درونی و پالایش روح به كار می‌روند.

ب) بر اساس تعریف یونسكو «صنایع فرهنگی به صنایعی گفته می‌شود كه خروجی‌های خلاق و هنری ملموس و ناملموس تولید می‌کنند كه دارای پتانسیل تولید، ثروت و ایجاد درآمد از طریق بهره‌برداری از دارایی‌های فرهنگی و تولید خدمات و كالاهای دانش‌بنیان هم‌سنتی و هم نو هستند.»

ج) از نگاه دیگر صنعت فرهنگی از طریق تولیدات، ابزارها و فرآیندهای متنوع در عصر حاضر باعث این شده است كه دانش و منابع فرهنگی یك جامعه به محصول تجاری و خدماتی تبدیل شود.

 

مصادیق متفاوتی هم درباره صنایع فرهنگی مطرح است. ازجمله موارد زیر:

• صنایع فرهنگی هنری: شامل سینما، تئاتر، هنرهای تجسمی، موسیقی، نمایشگاه‌های هنری صنایع‌دستی، دکوراسیون و طراحی
• صنایع فرهنگی چندرسانه‌ای: ماهواره، رادیو و تلویزیون، وب‌سایت‌های اینترنتی و تبلیغات
• صنایع فرهنگی مکتوب: کتاب، نشریات و روزنامه‌ها
• صنایع فرهنگی سرگرمی: موزه‌داری، جشنواره‌ها، تفریحات، گردشگری، اسباب‌بازی و بازی‌های رایانه‌ای

و به‌طور خلاصه می‌توان گفت، صنایع فرهنگی حدفاصل و ابزار تبدیل هنر به محصولات فرهنگی است.

 

تعریف محصولات فرهنگی و مصادیق آن

همان‌طور که گذشت، محصولات فرهنگی، حاصل انجام عملیات اجرایی و فنی بر مفهوم هنر است که در قالب صنایع فرهنگی انجام‌شده‌اند. بدین معنا که در چرخه تولید محصولات فرهنگی گام آخر رسیدن به محصول یا کالای فرهنگی است.

 

کالاهای فرهنگی آن دسته آفرینش‌هایی هستند که نقطه کلیدی تأثیر آن‌ها، حوزه فرهنگ و یا به عبارتی روح و جان افراد و جوامع بشری است. هرچند این کالاها ارزش و تأثیر اقتصادی نیز دارند ولی عمدتاً به خاطر تأثیراتی که می‌توانند بر ذهن، اندیشه‌ و رفتار و فرهنگ انسان‌ها داشته باشند، موردتوجه‌اند. کالاهای فرهنگی از سرمایه‌های ارزشمند فکری، هنری و فرهنگی جامعه نشأت‌گرفته و با نیازهای روحی و روانی انسان در ارتباط‌اند و شکل‌گیری هویت جامعه موضوعیت می‌یابند. (نظری‌زاده, 1393)

 

در آخر از همه صاحب نظران و نخبگان عرصه مدیریت و فرهنگ تقاضا می شود تا نقدها و نظرات تکمیلی خود را از طریق سایت www.amaher.ir با نگارنده در میان گذارند.

 

 

———————————————————–

[1] Cultural goods production cycle

[2] در اين صنايع يك تكنولوژي صنعتي با استفاده از آزادي فردي و آفرينش هنري محصولي فرهنگي ارائه می‌دهد، مانند عكاسي كه با استفاده از تكنولوژي دوربين عكاسي انجام می‌گیرد.

[3] صحیفه نور، جلد 21، صفحه 30