فرهنگ جوامع همچون ذره های الماس در طول قرون شکل می‏ گیرد

سلسله مقالات مدیریت راهبردی و جامع فرهنگ

یادداشت: علی ماهرالنقش – روزنامه اصفهان زیبا – 17 خرداد 1394

—–

فرهنگ از اساسی‌ترین مقولات یک جامعه به‌حساب می‌آید که همچون ذرّه ‏های الماس در طول قرون شکل می‏گیرد و استحکام پیدا می‌کند و در عنصر یکایک افراد یک ملت متجلّی می‌گردند؛ و رشد و تعالی آن باعث دستیابی به حیات طیبه و انحطاط آن عامل سقوط و تباهی همه‌چیز یک ملت می‌شود.[1]

 

ازاین‌رو است که «نظام اسلامى به وعده‌ى قرآن كریم، مردم را به سمت حیات طیبه حركت مى‌دهد. آیه‌ى قرآن مى‌فرماید: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیینَّهُ حَیاةً طَیبَةً»[2]. حیات طیبه یعنى زندگى گوارا. یك ملت آن‌وقتی زندگى گوارا دارد كه احساس كند و ببیند كه دنیا و آخرت او بر طبق مصلحت او به‌پیش مى‌رود و به سمت هدف‌های او حركت مى‌كند؛ این زندگىِ گواراست؛ فقط «دنیا» نیست، فقط هم «آخرت» نیست.»[3] لذا حرکت به سمت حیات طیبه: یعنی پیشرفت هم­زمان مادیت و معنویت.

 

شاید برای محقق شدن این امر باشد که امیرالمؤمنین علی ع می‌فرمایند: «رَحِمَ الله اِمْرَءً اَعَدَّ لِنَفْسِه وَ اسْتَعَدَّ لِرَمْسِه وَ عَلِمَ مِنْ اَیْنَ وَ فی اَیْنَ وَ اِلی اَیْنَ»[4] یعنی: «خداوند رحمت كند کسی را كه آنچه را لازم است، براى نفس خود تهیه كند و خویشتن را براى قبر آماده سازد و بداند از کجا آمده و در کجا قرارگرفته است و به‌سوی کجا می‌رود» چنانچه داریم:

 

روزها فكر من این است و همه‌شب سخنم         كه چرا غافل از احوال دل خویشتنم

ز كجا آمده‌ام، آمدنم بهر چه بود                     به كجا می‌روم آخر ننمایى وطنم[5]

 

شهید مطهری (ره) درباره ساختن آینده چنین می‌فرمایند: «برخی موجودات هیچ‌گونه نقشی در ساختن آینده خویش ندارند (جمادات). برخی دیگر نقشی در ساختن آینده خویش دارند اما این نقش نه آگاهانه است و نه آزادانه بلکه طبیعت، نیروهای درونی آن‌ها را به‌طور غیر مستشعر و ناآگاهانه برای صیانت و بقای آن‌ها و ساختن آن‌ها در آینده استخدام کرده است (نباتات). برخی دیگر نقش بیشتری دارند. این نقش، آگاهانه است هرچند آزادانه نیست، یعنی با نوعی آگاهی از خود و محیط خود، تحت تأثیر جاذبه یک سلسله میل‌های شعوری، درراه صیانت خود برای آینده می‌کوشند (حیوانات).

 

ولی انسان نقشی فعال‌تر و مؤثرتر و گسترده‌تر در ساختن آینده خویش دارد. نقش انسان، هم آگاهانه است و هم آزادانه، یعنی انسان، هم به خود و محیط خودآگاه است و هم آنکه با توجه به آینده، به‌حکم نیروی عقل و اراده می‌تواند آزادانه آینده خویش را به هر شکل که خود بخواهد انتخاب کند.» (مطهری, مجموعه آثار استاد شهید مطهری, ۱۳۸۹)

 

لذا می‌توان گفت آینده یافتنی نیست بلکه ساختنی است. درواقع آینده جایی نیست که به آنجا می‌رویم بلکه جایی است که آن را به وجود می‌آوریم.

«مَنْ كانَ یرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ یعنى كسى كه در اعمالش ثواب اخروى را منظور داشته، تشبیه به زراعت و حرث نموده ازلحاظ اینكه ثواب اخروى فایده و محصولى است كه به‌وسیله عمل و كارهاى این جهان به دست مى‏آید و لذا گفته ‏اند؛ الدّنیا مزرعة الآخرة»[6]

 

از سوی دیگر فرهنگ غنی اسلامی ایرانی ما سالیان درازی است که مورد تهاجم بیرونی و درونی قرار گرفته و برای دفاع از آن نیاز به جهادی مخلصانه، عالمانه و فعالانه است تا آینده‌ای درخشان برای کشور و آحاد مردم آن ساخته شود.

 

بر این اساس و در راستای اجابت مطالبه مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) مبنی بر نظام سازی فرهنگی، در فرآیندی چندساله ابتدا در مرکز مطالعات راهبردی شورای عالی انقلاب فرهنگی اقدام به مطالعات عمیق آسیب شناسانه در موضوع فرهنگ و مدیریت فرهنگ شد و بر اساس مدل‌های علمی و تجربیات عملی مدل مفهومی نظام مدیریت جامع فرهنگ کشور طراحی شد. سپس در دو استان کشور (اصفهان و گیلان) اقدام به نمونه‌سازی و پیاده‌سازی مدل و رفع اشکالات ساختاری و فرآیندی آن شد؛ و نهایتاً مدل مفهومی اولیه تبدیل به مدلی عملیاتی در زمینه مدیریت جامع فرهنگ کشور شد.

 

چراکه به نظر می‌رسد چشم‌انداز بیست‌ساله کشور، نقشۀ هدف است؛ و نقشه مهندسی فرهنگی کشور، نقشه راه برای رسیدن به هدف است؛ و مدیریت جامع فرهنگ، ابزار پیاده‌سازی نقشه مهندسی فرهنگی کشور، برای دستیابی به چشم‌انداز بیست‌ساله است.

 

لذا به‌منظور مستندسازی و به بند کشیدن دانش تولیدشده[7] در زمینه مدیریت جامع فرهنگ و نشر آن به‌منظور پرداخت زکات[8] و ایجاد زمینه برای نقد، تکمیل، بهره­ برداری و رشد و تعالی آن، تلاش حاضر در قالب سلسله مقالات مدیریت جامع فرهنگ به صورت هفتگی و در قالب موضوعات کلان زیر منتشر خواهد شد. (انشاءالله)

            * مبانی نظری مدیریت جامع فرهنگ

 

* وضعیت مدیریت فرهنگ در کشور

 

* فرضیات، ویژگی­ها و چالش­های پیش­روی مدل مدیریت جامع فرهنگ

 

* مدل بهینه مدیریت جامع فرهنگ کشور

 

* مدل مدیریت جامع فرهنگ در شهرداری­ها

 

علی ماهرالنقش

 

———————————————-

[1] برداشت از بیانات مقام معظّم رهبرى‏ در آستانه روز ملّى مبارزه با استكبار ۱۳۷۳/۰۸/۱۱

[2] قرآن کریم، النحل : 97

[3] بیانات مقام معظم رهبری در صحن مقدس رضوی مشهد مقدس ۱۳۸۳/۰۱/۰۲

[4] الوافی، ج‏1، 116، ص: 115

[5] مولوى

[6] بحار الانوار، ترجمه جلد 67 و 68

[7] قَالَ ع: «قَیدُوا الْعِلْمَ‏ بِالْكِتَابَةِ»؛ یعنی: «علم را با نوشتن در بند کشید»

[8] قَالَ علی ع: «زَكَاةُ الْعِلْمِ نَشْرُهُ» یعنی: «زکات علم نشر دادن آن است»