نقدی بر ساختار و سازمان مدیریت بحران در کشور

 

بر اساس قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور[1] و آیین نامه اجرای آن[2]، چهارده محور یا رکن برای مدیریت بحران تعریف شده است. این دسته بندی اگر چه مقدار زیادی از موضوعات را پوشش می دهد، لیکن دارای یک مشکل است؛ و آن اینکه تعدادی از موضوعات مهم در مدیریت بحران را در نظر نگرفته است. در ادامه توضیح مختصری را در این باره ملاحظه می فرمایید.

ارکان یا محورهای چهارده گانه مدیریت بحران (تعریف شده در قانون)

بر اساس دسته بندی انجام شده در فصل پنجم آيين‌نامه اجرايي قانون تشكيل سازمان مديريت بحران كشور، ارکان یا محورهای  چهارده گانه برای موضوعات مدیریت بحران تعریف شده است. این محورها شامل موارد زیر است.

 

 
البته دسته بندی های دیگری نیز در سطح کشور و جهان مطرح است، به طوری که  بتواند پوشش کامل تری بر موضوعات مورد نیاز مدیریت بحران بدهد. مثلاً  بر اساس گزارش مرحله دوّم پروژه «بررسی و تعیین الگوی تجهیزاتی، ساختار و آموزشهای مورد نیاز گروههای امداد و نجات مهندسی: سال 1386» دسته بندی سازمان مدیریت بحران فدرال آمریکا و نیز پیشنهاد تکمیلی برای تعیین محورهای لازم برای پوشش مدیریت بحران در کشور مطرح شده، که در ادامه ملاحظه می گردد.

«سازمان مدیریت بحران فدرال[3] در كشور آمریكا (FEMA)،  مسئولیت مدیریت بحران در كشور آمریكا را بر عهده دارد. این سازمان یكی از زیر مجموعه‌های سازمان امنیت[4] در كشور آمریكا است كه مسئولیت هدایت توانمندی های كشور در زمینة ایجاد آمادگی مقابله با تمامی بحرانهای طبیعی و غیر طبیعی در كشور آمریكا را بر عهده دارد.

طی موافقت نامه ای که بین 26 فدرال کشور آمریکا و صلیب سرخ این کشور منعقد گردیده است، طرح پاسخگویی فدرال (FRP)[5] در این کشور سازماندهی شده است. در این سیستم 12 سازمان زیر مجموعه پیش بینی شده تا در مجموع بتواند به بحران در هر یک از ایالات آمریکا پاسخگویی کند.

اسامی این سازمان ها بشرح زیر است.

(ESF: Emergency Support Function)

تحلیل ساختاری گروه های امداد و نجات

1. برای پاسخ گویی به بحران مجموعه ای از عوامل و سازمان ها و مجموعه ها بصورت سیستمی یکپارچه تعریف، سازماندهی و آموزش دیده اند؛  و بر همین اساس مردم با این سازمان ها آشنا شده اند.
2. یکی از این مجموعه ها گروه های امداد و نجات است، که کمتر از 10% کل این مجموعه را تشکیل میدهد. بدیهی است اگر به دنبال پاسخگویی کامل به بحران باشیم، می بایست به سایر موارد بصورت هم زمان و یکپارچه توجه جدی داشته باشیم. که از آن جمله اند:

2.1.   سیستم حمل و نقل در بحران

2.2.   سیستم ارتباطات در بحران

2.3.   سیستم مهندسی در بحران

2.4.   سیستم آتش نشانی در بحران

2.5.   سیستم اطلاعاتی در بحران

2.6.   صلیب سرخ و هلال احمر

2.7.   سیستم پشتیبانی منابع در بحران

2.8.   سیستم بهداشت و درمان در بحران

2.9.   سیستم مواد خطرناک در بحران

2.10.   سیستم غذا در بحران

2.11.   سیستم انرژی در بحران

2.12.   سیستم فرهنگی در بحران

2.13.   سیستم مدیریت بحران

2.14.   …..

1. دسته بندی گروه های امداد و نجات در دو سطح پشتیبانی و عملیاتی صورت می پذیرد. لذا به نظر می رسد همین دو سطح می بایست در درون سازمان تعریف و نهادینه شود. تا در یك نگاه سیستمی بتوان در موضوع امداد و نجات بصورت موفق عمل نمود. نكته دیگر اینكه در یك لایه بالاتر از این گروه های عملیاتی و پشتیبانی، سازمانهای دیگری نیز در امر كنترل و مدیریت بحران نقش دارند. لذا در یك نگاه جامع تر به موضوع، ضرورت وجود یك مدیریت جامع بحران در زمان وقوع بحران و حتی قبل از آن كاملاً ملموس و قابل پذیرش می گردد. به عبارت دیگر در صورتیكه سازمان در یك سطح و عوامل حكومتی در سطح بالاتر، بخواهند در زمان بروز بحران بر شرائط ناشی از بحران فائق آیند، می بایست در یك نگاه كلان سیستمی، مدیریت جامع بحران را تعریف نمایند.

1. اگر بخواهیم پیشنهاد جامعی در این باره ارائه دهیم، این سیستم مدیریتی بحران را به اجزاء زیر میتوان تقسیم نمود.
    

    

جدول 1: دسته بندی پیشنهادی سیستم مدیریت بحران در كشور

نكته: هم اكنون در كشور سازمان امداد و نجات عملیاتی شهری مستقلی وجود ندارد و این وظائف در هلال احمر بصورت ضعیفی انجام میشود. علت ضعف موضوع نیز عدم وجود یك ساختار مناسب، قوی و كارآمد، نظام مند و تجهیز شده، آموزش دیده و آماده بكار می باشد.»